Stenen kogels Vianen 2021
Stenen kanonskogels van Vianen
De opgegraven kanonskogels bij de oostpoort aan de Langendijk in Vianen hebben een diameter van 35-40 cm en wegen circa 75 kilo. Dit soort stenen kogels kunnen in twee soorten aanvals- en belegeringsgeschut zijn gebruikt. Het eerste type bestaat uit bombarden, grote kanonnen met soms wel een lengte van 3 tot 5 meter en een kaliber, variërend van ca. 30 tot 64 cm. Van deze reuzenbombarden zijn de zogenaamde 'Dulle Griet' uit Gent (kaliber 64 cm), 'Mons Meg' te Edinburg (kaliber 48 cm) en de zogenaamde 'Baselse Bombard' (kaliber 34 cm) het bekendste en het beste onderzocht.
Afbeelding (steen-) mortieren of 'tuymelaar' mortier. Dit zijn kanonnen met een korte loop en brede vuurmond. Bron: Braber, Cor van den, "Middeleeuws wapentuig".In: Amersfoort Magazine, themanummer 'Amersfoort Vestingstad', t.g.v. Open Monumentendag, 09-2004 [jrg 7, nr 1], blz. 37
Het tweede type geschut, waarin deze enorme kogels kunnen zijn gebruikt, is het laat 15e-eeuwse mortierkanon of de zogenaamde 'tuymelaar'. Dit zijn kanonnen met een korte loop en brede vuurmond, die schuin omhoog schoten en geschikt waren voor het beschieten van de verdedigers over muren en wallen heen. Stenen kogels werden ook wel gebruikt voor de Blijde een middeleeuws slingergeschut maar hiervoor was het niet per se nodig om ronde kogels te gebruiken.
De stenen kanonskogels werden rond of kort na het midden van de 16de eeuw niet meer gebruikt. Voor de moderne kanonnen werden toen ijzeren kogels gebruikt met een kleiner kaliber. De stenen zijn van Bentheimer zandsteen dat niet snel splijt. We weten dat de invoer van dit steensoort in Nederland begon in het midden van de 15de eeuw.
Bij de opgraving rondom het Hofplein te Vianen in 2008 zijn ook stenen kanonskogels gevonden. Een van de kogels was in de zuidelijke kasteelmuur ingeslagen. Wat duidelijk was te herkennen aan de inslag (deuk) in de muur. Deze stenen kogel had een diameter van 35 cm. Verder hebben veel inwoners in Vianen ook van deze stenen kanonskogels gevonden in hun tuin en vervolgens gebruikt als ornament op de poort van de tuin.
De drie kogels van de Langendijk zijn inmiddels door Kees Kraaienoort Loon- en Grondverzetbedrijf De Gier BV naar het transitiedepot gebracht van Ex-Situ Archeologie. Hier zullen de kogels verder onderzocht worden op steensoort en afwerking zodat eventueel de herkomst kan worden bepaalt.
